We voelen ons direct ‘thuis’ bij het zien van het bovenste kunstwerk. Het is een vertrouwd Hollands ijsgezicht met een bevroren rivier, een vastgevroren boot, schaatsers op het ijs, een koek-en-zopietent en in de verte windmolens onder een fraaie wolkenhemel die tweederde van het doek beslaat. De maker van dit werk, Johannes Brolsma (1909-1990) die behalve kunstschilder ook nog eens een bekwaam restaurateur was, heeft het schilderij consequent in de traditie van de 19e eeuwse Romantiek geschilderd.
Sterker nog, dit kunstwerk is zelfs een kopie van een bestaand schilderij uit die tijd. Kijk maar naar de afbeelding eronder. Het ‘origineel’ is geschilderd door Jan Jacob Spohler (1811-1879) en staat bekend onder de naam ‘winters rivierlandschap bij een toren met schaatsrijders’. Toch blijkt ook Spohlers werk verre van origineel, want het is op zijn beurt gemaakt in navolging van weer een ander schilderij (afbeelding 3), getiteld ‘bevroren winters rivierlandschap bij de ingang van een stad’.
Niemand minder dan de absolute grootmeester van het genre, Schelfhout (1787-1870), heeft dit ‘origineel’ geschilderd. Het toont de bevroren haven van het Zuid-Hollandse Dordrecht, met in het midden een karakteristieke toren. Spohler noch Brolsma hebben deze Middeleeuwse toren ooit in levende lijve gezien. De ‘Beulstoren’, zoals het bouwwerk in de volksmond heette, werd immers in 1819 gesloopt. Schelfhout, die vaak in Dordrecht aan de waterkant schetsen en schilderijen maakte, heeft het gebouw destijds vereeuwigd.
Veel monumentale bouwwerken verdwenen in de vroege 19e eeuw van de aardbodem, door toedoen van industrialisatie en stadsvernieuwing. Ze werden als een sta-in-de-weg gezien, bouwsels die de ‘Vooruitgang’ belemmerden. De rigoreuze sloopwoede had echter een bijzonder neveneffect: een groeiend aantal mensen realiseerde zich dat de sporen van het verleden, en daarmee een stukje van hun eigen identiteit, voor eeuwig werden weggewist. Dat er iets verloren ging. De Romantiek, en daarmee een verheerlijking van het verleden, deed haar intrede.
Schelfhout, de maker van het derde schilderij, is een van de meest prominente vertegenwoordigers van de Romantiek in de Nederlandse schilderkunst. Zijn weemoedige winterlandschappen zijn ongeëvenaard en genieten wereldfaam. De ‘Beulstoren’ die hij destijds afbeeldde, viel weliswaar ten offer aan de Vooruitgang, maar Schelfhouts afbeelding van de toren werd iconisch. De toren leeft op die manier nog steeds voort. Want niet alleen Johannes Brolsma, maar ook Jan Jacob Spohler, zijn zoon Jacob Jan Coenraad Spohler (1837-1923) en vele anderen, zijn het karakteristieke bouwwerk blijven afbeelden op hun werken. Soms zonder te weten dat het ooit ‘echt’ bestaan had.