Het was hem niet verheven genoeg. De kunstcriticus van ‘De Standaard’ berichtte op 17 oktober 1872: “Karel Klinkenberg is, door welke muze moge hij zelf weten, aangedreven geworden om eene eerzame Hollandsche dienstbode af te schilderen, die bezig is met het gewichtige en poëtische bedrijf van het straatschrobben.”
Waren de kritieken op zijn ‘gewone’ en ‘alledaagse’ schilderijen in het begin niet mals, nog geen dertig jaar later was Karel Klinkenberg (1852-1924) een gevierd kunstenaar en vond men sommige van zijn werken kostbaarder dan ‘een Breitner’. Hij was in 1902 al zo arrivé, dat men hem dat jaar vroeg of hij een schilderij ter gelegenheid van het huwelijk van Koningin Wilhelmina wilde vervaardigen. Kennelijk was de vorstin zo tevreden over het resultaat dat ze de kunstenaar vier jaar later de opdracht gaf een schilderij voor het bevriende Duitse keizerspaar te maken.
Karel Klinkenberg was weliswaar een gevierd schilder geworden, toch bleef hij altijd een bescheiden en ingetogen man. Van jongs af verdiepte hij zich het liefst in de werken van Tacitus, Vondel en Molière. Hij had thuis een prachtige bibliotheek en was het gelukkigst ‘in een hoekje met een boekje’.
Was hij wel thuis in zijn eigen tijd? Want zijn passie was het oud-Hollandse stadsgezicht. Industrialisatie, stadsvernieuwing en wegenaanleg hadden een verwoestende uitwerking op al die kwetsbare monumenten waar Klinkenberg zo van hield. Omwallingen, stadspoorten, eeuwenoude huizen en straten die met de ondergang bedreigd werden, wilde hij voor altijd vastleggen. Met zijn schetsboek en schilderskist trok hij van stad naar stad, op zoek naar mooie en vooral ook bedreigde uitzichtpunten. Op straathoeken, pleinen, langs de waterkant: in steden als Leeuwarden, Zutphen, Haarlem en Nijmegen probeerde hij het spel van licht en donker op zijn schilderijen te vereeuwigen. Maar de Amsterdamse grachtengordel was zijn goudmijn.
Op de schilderijen van andere stadsschilders wemelt het van de mensen, dieren en rijtuigen. Maar Karel Klinkenberg schilderde het liefst een stad in stilte, zonder al die drukte. Een stad zoals je die wel eens op een vroege zondagochtend meemaakt. Of een stad waar het net gesneeuwd heeft en mensen beschroomd zijn met hun voetstappen een volmaakte wereld te verstoren…
Naschrift:
Het hier vertoonde werk is nogal schetsmatig en in de buitenlucht geschilderd. Klinkenberg wilde het waarschijnlijk in zijn atelier verder (en vooral groter) uitwerken. Er zijn niet veel van die vlot gepenseelde ‘oefenstukjes’ van Klinkenberg bewaard gebleven. Onlangs, zo ontdekte ik, is wel een dergelijk werk ‘gezicht op Zierikzee’ geveild bij veilinghuis Christie’s (zie hieronder).
