Een a-typisch winterlandschap dat, op het eerste gezicht, misschien ‘Hollands’ oogt maar waarvan je kunt aflezen dat het niet van Noord-Nederlandse oorsprong kan zijn.
Waaraan je dat kunt zien?
In de eerste plaats is de horizon te hoog geplaatst, ongeveer op de helft van het paneel. De meeste Hollandse ijsgezichten benadrukken de grootsheid van het landschap door het schilderen van een lage horizon met enorme wolkenluchten. Op die manier wordt de blik van de toeschouwer naar het oneindige getrokken. Dat gebeurt op dit schilderij niet. De voorgrond eist alle aandacht voor zich op.
Een tweede, opvallende verschil met Hollandse winterlandschappen heeft met de afbeelding van ‘mensen’ van doen: op het hier getoonde schilderij staan vijf individuen centraal. Zij kijken naar elkaar en zijn zelfs met elkaar in gesprek. Op de meeste Hollandse winterschilderijen zijn ‘mensen’ niet meer dan voorbijgangers, schimmen waarvan de contouren amper zichtbaar zijn. Ze worden vaak vanaf de rugzijde afgebeeld, want hun gelaat doet er niet toe.
Dit schilderij van Louis Smets is geen lofzang op de grootsheid van de natuur, het vertelt een (klein) verhaal. Het toont een specifiek, ingekaderd beeld; we zien mensen die zich tot elkaar verhouden. Hollandse landschappen besteden geen aandacht aan een specifiek voorval, een moment of een incident. Ze streven een tijdloze, ‘atmosferische werking’ na. De Hollandse schilders tonen daarom een quasi-willekeurige uitsnede van de natuur, waarbij ze niet focussen op een handeling en daarom geen aandacht besteden aan de omlijsting.
Tot slot kunnen we ook uit de signatuur, links onderaan het schilderij, veel aflezen over de herkomst van het kunstwerk. De handtekening op dit schilderij is lastig te ontcijferen, maar met behulp van een ouderwetse loep, kom je uiteindelijk bij de naam ‘Smets‘ uit, een niet veel voorkomende familienaam in Nederland. In België komt die naam echter frequent voor. Het blijkt te gaan om de Vlaming Louis Smets (1840-1896) van wie weinig bekend is, behalve dat hij een ‘romantisch kunstschilder’ was.
Romantisch? Dit schilderij van Smets oogt allesbehalve romantisch. Het lijkt eerder een confrontatie tussen mensen die genieten van het winterweer en diegenen die eronder lijden. We zien twee warm geklede mannen die de ijzers hebben ondergebonden en een gezamenlijke schaatstocht maken. Hun blik is naar rechts gericht waar we drie koukleumende kinderen ontwaren. Twee van hen staan recht overeind en verzamelen sprokkelhout. Om te overleven. Het derde kind heeft het bijltje erbij neergegooid en hurkt met de armen over elkaar geslagen op de grond.
Het is feitelijk een schrijnend tafereel. En dus geen idealiserend schilderij om ‘romantisch’ bij weg te dromen, zoals bij de ‘echte’ Hollandse winterlandschappen. Het is confronterend.