Dit schilderij dateert uit 1869 en is gemaakt door de Belgische kunstenaar Alexis de Leeuw. De kwaliteit van zijn werken wordt in heel Europa hoog aangeslagen. Helaas is er over zijn leven weinig bekend, er is in het kunstwereldje zelfs verwarring over zijn geboortedatum. Menigeen neemt aan dat Alexis de Leeuw in 1848 geboren is. Slechts een enkele website vermeldt 1822 als geboortedatum, een geboortejaar dat mij aannemelijker lijkt. Waarom?
Een nogal overtuigende bewijs dat zijn geboortejaar niet 1848 kan zijn, heb ik gevonden in het Britse kunsttijdschrift ‘Athenaeum’ uit 1859. Hierin vinden we een advertentie van ‘Grange Court, private school for the Sons of gentlemen’, waarin deze dure kostschool zich profileert met de namen van vooraanstaande docenten. Wie wordt bovenin de advertentie genoemd als de ‘French and Drawing Master’?
Juist, Alexis de Leeuw. Het is uiteraard uitgesloten dat De Leeuw deze functie aan een prestigieuze Britse kostschool uitoefende op 11-jarige leeftijd. De man kan dus niet in 1848 ter wereld zijn gekomen.
Wat weten we nog meer over deze schilder? In ieder geval dat hij een groot deel van zijn arbeidzaam bestaan leidde in Engeland, waar hij in 1860 exposeerde in de prestigieuze ‘Royal Academy’, het ‘British Institute of Art’, de ‘Royal Hibernian Academy’ en talrijke galerieën aan de ‘Suffolk Street’. Van hem is bekend dat hij, behalve romantische winterschilderijen, ook realistische dierportretten maakte, vooral van paarden. Juist die werken waren met name geliefd in Engeland, waar menig edelman destijds een paard hoger aansloeg dan zijn medemens.
Maar vooral zijn winterse taferelen (die nog steeds in Engeland voor kerstkaarten worden gebruikt!) vielen in goede aarde. Ze stralen een huiselijkheid en geborgenheid uit die nauwkeurig aansloot bij de ‘Zeitgeist’ van dat moment. Charles Dickens had juist zijn prachtige Kerstverhaal ‘A Christmas Carol’ gepubliceerd en dat boek werd halverwege de 19e eeuw de graadmeter van de wijze waarop met Kerstmis wilde vieren. Maar Dickens was niet de enige grondlegger van het ware kerstgevoel. Ook koningin Victoria en haar Duitse echtgenoot prins Albert (die de Kerst-tradities van zijn vaderland nog steeds koesterde), deden een forse duit in het zakje.
Over kerstgevoel gesproken, Alexis de Leeuw sloot hier perfect op aan. Het ijsgezicht toont mensen die zichtbaar genieten van de winter. Op het eerste gezicht lijkt het een typisch ‘Hollandse’ ijstafereel, maar als je goed kijkt, zie je dat het niet door een ‘Hollander’ geschilderd kan zijn. Want anders dan bij veel ‘Hollandse’ schilderijen, waarop vooral wazige en nietige figuren op een onmetelijk ijslandschap onder een dreigende hemel afgebeeld staan, toont dit werk ons de gezichten en zelfs de gezichtsuitdrukkingen van de schaatsers. De Vlaming Alexis de Leeuw wil mensen in een landschap afbeelden en niet, zoals veel Hollandse schilders, landschappen met nietige mensjes.
Anders dan zijn kunstbroeders uit het Noorden, schildert De Leeuw een natuur die mensen omarmt en niet overweldigt.
De jonge man, rechts in beeld, oogt onverholen enthousiast. Het kind, dat tegen de moeder op de slee aangedrukt zit, kijkt vol ontzag naar wat er om hem heen gebeurt. Of is hij bang voor de jonge man met de stok en begrijpt hij niet dat de schaatser hiermee zijn evenwicht bewaart? Ook is de stok, met een haak aan het uiteinde, van levensbelang als de schaatser in een wak tuimelt. Dankzij de haak kan hij zich dan optrekken.
De vrouw in de slee, zo lijkt het, laat het zich allemaal welgevallen. Terwijl haar jonge man de slee voortduwt, toont zij een minzame glimlach. Zij beschermt het kind, haar man beschermt zijn gezinnetje en de hond waakt over het geheel.
Het tafereel ademt een en al geborgenheid.
De werken van Alexis de Leeuw zijn nu te vinden bij particulieren in Engeland, in Brugse musea en in het Musée d’Orsay in Parijs.
Naschrift:
Laten we nog eens blik werpen op het hier afgebeelde schilderij en ons, even maar, identificeren met het kind in de slee dat vol verwondering het hele tafereel om zich heen gadeslaat. In ‘A Christmas Carol’ vinden we een prachtig fragment, dat nauw hierbij aansluit:
“For it is good to be children sometimes, and never better than at Christmas, when its mighty Founder was a child Himself.”