Als je een schilderij koopt, weet je vaak niet precies wat je in huis haalt. Het was een intuïtieve aankoop, dit winterse tafereel met prachtig uitgevoerde bomen en de voorbijrazende arrenslee. Het sprak me gelijk aan. En toen ik zag dat het gemaakt was door ‘H. Van Elshout’ was ik helemaal verkocht. Deze schilder heeft namelijk een goede reputatie.
Het hangt nu al een tijdlang bij ons in de hal mooi te wezen. Toen laatst een kennis op bezoek kwam, zei de man bij binnenkomst: “Wat een opvallend schilderij, zo on-Nederlands met die trojka in het bos!” Pas toen realiseerde ik mij dat het schilderij er eigenlijk heel Oost-Europees uitzag. Het was een vreemde eend in de bijt, want de meeste schilderijen die ik heb, zijn typisch Hollands of Vlaams. De ‘Hollandse schilders’ tonen steevast schaatsers op het ijs en de ‘Vlaamse’ vooral besneeuwde velden en heuvels.
Maar op dit schilderij in de hal wordt een heuse trojka afgebeeld. Dankzij de oplettendheid van mijn kennis, die wat langer stilstond bij het schilderij dan ik tot dusver had gedaan, ging er een wereld voor me open. Want nu wilde ik meer weten over trojka’s. En zo belandde ik in een stukje van de Russische cultuur en geschiedenis waar ik niet eerder geweest was.
Op dit moment wordt die cultuur in een kwaad daglicht gesteld en dat is niet alleen de schuld van de huidige Russische leiders, maar ook van de Russen zelf die zich door deze misdadigers hebben laten meeslepen. Of van diegenen die zich afzijdig houden, terwijl ‘Moedertje Rusland’ de ene gruweldaad na de andere begaat in Oekraïne. Maar van die tegenwoordige misdrijven hadden ze, in de tijd dat de trojka voor het eerst op de weg verscheen, nog geen weet.
Een trojka (het woord staat voor ‘drie’) is een met drie paarden bespannen slee of rijtuig. Opmerkelijk is dat de twee buitenpaarden galopperen terwijl het paard in het midden draaft. Op die manier kan een trojka op volle snelheid wel 50 kilometer per uur behalen. Dat is handig, want Rusland is immens groot. Daarom wordt het rijtuig al honderden jaren gebruikt om, dwars door het hele land, de post te bezorgen.
Eeuwenlang kende men in de andere landen van Europa de trojka alleen uit verhalen van degenen die Rusland bezochten. Paardenkenners vonden het vooral ongelofelijk dat de dieren in verschillende gangen, in galop en draf tegelijkertijd, bewogen. Toen tijdens een demonstratie in West-Europa een trojka in hoge snelheid talrijke manoeuvres uitvoerde, gaf het publiek op de tribunes een staande ovatie. Overigens is de trojka (nog steeds) het snelste door paarden getrokken voertuig ter wereld.
De trojka is niet alleen snel maar beschermt ook tegen het Kwaad. Het Russische volksgeloof zegt, dat je, door op een trojka te rijden, alle onheilspellende spreuken van heksen en tovenaars ongedaan kan maken. Daarom is de reis op een trojka een absoluut verplicht attribuut op een bruiloftsfeest. Want wie weet, heeft een van de gasten ‘kwade intenties’ die je met een rit op de trojka elimineert.
De trojka is dus een gekoesterd symbool van Rusland, een geliefd motief van romantische en nostalgische schilders, dichters en zangers. In de geniale roman ‘Dode Zielen’ (1842) van de Russische schrijver Nikolaj Gogol speelt de trojka, waarmee de hoofdpersoon Tsjitsjikov door Rusland raast, een cruciale rol. Sterker nog: volgens Gogol is Rusland in wezen niets ander dan een voortrazende trojka, waarvan onduidelijk is waar het voertuig eigenlijk naartoe gaat: “Oh trojka, gevleugelde trojka, vertel me: wie heeft jou bedacht?”
Op een Russische website lees ik (met dank aan Google Vertalen) nog meer lyrische verhalen over de trojka: “De trojka is zo betoverend dat hij met niet anders te vergelijken is dan met de vlucht van vogels. Haar schoonheid kan vergeleken worden met de schoonheid van de Russische ziel”
De schilder Van Elshout heeft die ziel mooi weergegeven op zijn kunstwerk. Eigenlijk zou dit schilderstuk niet bij mij in de hal, maar in het Kremlin moeten hangen. Als herinnering aan het ‘goede’ Rusland. En wie weet welk Kwaad het ‘en passant’ uitdrijft?