Linksboven een prachtige miniatuur van de schilderende dominee Rudolf Oldeman (1901-1982), een man over wie veel te vertellen valt.
Maar laat ons voor de afwisseling, nu niet de biografische route volgen, maar de topografische. Want het bouwwerk dat Oldeman afbeeldt, de ronde toren in het midden, is een interessant fenomeen.
Het is een icoon, een ‘oerbeeld’ dat steeds weer opduikt in de schilderkunst van de Lage Landen. Kijk maar naar de schilderijen die onder Oldemans schilderij staan afgebeeld.
Er zijn overigens tekeningen van het bouwwerk bewaard gebleven, die al dateren uit de 17e eeuw. Maar de eerste die dit torentje daadwerkelijk schilderde was de Belgisch-Nederlandse romantische kunstenaar Charles Leickert (1816-1907), een leerling van de beroemde Schelfhout, de 19e eeuwse grootmeester van de winterlandschappen.
Charles Leickert was een kind van zijn tijd. Hij schilderde dus het ene na het andere romantische winterlandschap, het liefst gelardeerd met niet bestaande burchten, kastelen en abdijen langs de waterkant die verwezen naar lang vervlogen tijden. Ook dit torentje bestaat niet. Niet meer althans, omdat het Duitse bezettingsleger het in 1944 opblies, bij de verdediging van Noord-Nederland tegen de oprukkende geallieerde troepen.
Toen Leickert het rond 1870 schilderde, stond het misschien al 600 jaar, als eenzame wachter, in het Betuwse dorpje Herwijnen langs de Waal. De toren was het laatste restant van het oeroude kasteel Wayenstein dat in 1672, tijdens het Rampjaar, de Franse legers van de Zonnekoning weerstond. Drie andere kastelen in de buurt werden compleet verwoest, maar Wayenstein hield dapper stand.
Zou Leickert, toen hij het schilderde, dat geweten hebben? Dat hij een nationaal verzetsmonument vereeuwigde?
Vijf jaar voor zijn komst, in 1865, was een groot deel van het kasteel Wayenstein gesloopt. Alleen dit torentje overleefde de afbraak en het tuurde eenzaam over de langsstromende rivier. Rond de eeuwwisseling werd het zelfs nog gerestaureerd, waarbij het naar de mode van die tijd, bekroond werd met Middeleeuws aandoende kantelen. Romantiek ten top. Maar in 1944, toen de Duitsers de strategisch gelegen toren opbliezen, was het uiteindelijk gedaan met de laatste restanten van het ooit zo trotse kasteel Wayenstein.
De schilder Leickert heeft het gebouwtje dus nog in levende lijve gezien. Het schilderij dat hij destijds van het torentje maakte, is nadien door vele generaties van beroeps- en amateurschilders, gekopieerd. Ook door de schilderende dominee Oldeman. Het werd daarmee een van de meest iconische winterlandschappen die ooit gemaakt zijn.
Verdwenen uit de werkelijkheid, maar eigenlijk nooit weggeweest uit het collectief bewustzijn.
Naschrift:
Hieronder een andere miniatuur van Oldeman.
